ژاپن «سرزمین خورشید تابان» نیست!

کشور ژاپن در شرقی‌ترین نقطۀ قارۀ آسیا واقع شده است. این کشور دارای 6852 جزیره است و تقریبا در موقعیت شمال به جنوب قرار دارند که از این بین 1+4 جزیره اصلی هستند. جزیرۀ هوکایدو(Hokkaidou) در شمال، پس از آن جزیرۀ هونشو(Honshuu)، جزیرۀ شیکٌوکو(Shikoku)، جزیرۀ کیوشو(Kyuushuu) و ملحقات آن 4 جزیرۀ اصلی هستند. مجمع‌الجزایر ایزو(Izu)، اوگاساوارا(Ogasawara) و نانسِی(Nansei) نیز بخش‌های دیگر این کشور را تشکیل می‌دهند. مساحت این کشور پس از اصلاحات دورۀ مِیجی و تا قبل از جنگ جهانی دوم با احتساب تایوان، ساخارین(کارافوتُو)، شبه‌جزیرۀ کره و مجمع‌الجزایر میکرونزی) به 670 هزار کیلومتر مربع رسیده بود اما پس از شکست در جنگ جهانی دوم به مساحت سابق خود برگشت که در حدود 377 هزار کیلومتر مربع است. پرچم رسمی این کشور با نام هی نُو مارو(Hi no Maru) نیز از سال 1870 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است که به صورت دایره‌ای قرمز رنگ در پس زمینۀ سفید است.

ترتیب نام سلسله‌هایی که بر ژاپن حکم رانده‌اند به این ترتیب است: یاماتو [نام تمام سلسله‌های پیش از قرن هفتم شامل آسوکا(Asuka)]، نارا، هِی‌آن، کاماکورا، مورُوماچی، آزوچی مُومُویاما، اِدُو، مِیجی(Meiji)، تایشُو(Taishou) شُووا(Showa)، هِی‌سِی(Heisei)، رِیوا(Reiwa).

در چین باستان این کشور با نام وا(Wa)  یا یاماتو（倭(やまと)）شناخته می‌شد. حتی بسیاری از سیاستمداران ژاپنی نیز تا قبل از قرن هفتم میلادی از نام واکُوکو(倭国(わこく)／Wakoku) برای اشاره به کشور خود استفاده می‌کردند. کشور ژاپن که از قرن چهارم میلادی به صورت یک کشور یکپارچه درآمده است در ابتدا یاماتو(Yamato／大和(やまと)) یا اُوهُویاماتو(Ohoyamato) نامیده می‌شد. پس از اصلاحات تایکا（大化改新(たいかのかいしん)）که در سال 645 میلادی انجام شد رابطۀ حسنه با چین برقرار شد. در پی آن با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی ژاپن که در سمت شرق واقع شده است از کاراکترهای خورشید（日） و  بُن（本）برای نوشتن نام کشور استفاده شد هرچند که هنوز با تلفظ یاماتو خوانده می‌شد. در دورۀ نارا (710 تا 784 میلادی) تلفظ شبه‌چینی کاراکترهای فوق برای خواندن نام کشور استفاده شد که به صورت نیهُون(Nihon) یا نیپُّون بود. قانونی برای تلفظ نام کشور وجود ندارد اما در مکاتبات دولتی بیشتر از نیپُّون(Nippon) استفاده می‌شود. حتی در اوایل قرن بیستم نیز قانونی برای رسمیت دادن به تلفظ نیپّون تدوین شد که به مرحلۀ اجرا نرسید.

تلفظ کاراکتر فوق در زبان چینی ژیبَن (Jiban) است که گمان می‌رود آشنایی کشورهای دیگر با ژاپن از طریق چین صورت گرفته باشد و این تلفظ به صورت Japan وارد زبان‌های غربی شده باشد. گفته می‌شود که برای اولین بار در خاطرات مارکوپولو و در سفر به چین نام ژاپن با تلفظی شبیه به تلفظ چینی به غربی‌ها معرفی شده است.

در لغتنامۀ دهخدا کلمۀ ژاپن به این صورت آورده شده است: « کشور امپراطوری ژاپن یا دائی نیپون که بمعنی مملکت شمس طالع است شامل چهار هزار جزیره ٔ خرد و بزرگ است که از شبه جزیره ٔ کامچاتکا تا سواحل جنوب شرقی چین امتداد داردو قریب به 382447 کیلومتر مربع سطح آن است . مهمترین جزایر ژاپن جزایر بزرگ سه گانه ٔ مرکزی است که بنامهای نی پون یا هندو یا «اراضی اصلی » و شی ککو یا «نواحی چهارگانه » و کیوشو یا «نواحی نه گانه » معروف است . در شمال جزایر مرکزی نیز جزیره ٔ هوکائیدو یا یزو یعنی «سرزمین وحشیان » و نصف جنوبی جزیره ٔ کارافوتو یا ساخالین و مجمعالجزایر ریوکیو واقع شده و در جنوب مجمعالجزایر کوریل و جزیره ٔ بزرگ تائی وان یا فرمز است که در 1895 م . از چین منتزع شده است ولی در حال حاضر جزء ژاپن نیست ..».

در ادامه با بررسی معنای شمس طالع در همین لغتنامه به معانی زیر می‌رسیم:

شمس: خورشید

طالع: برآینده، صعود کننده، طلوع کننده

که در زبان فارسی معادل آن به صورت «بخت و سرنوشت» بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با در نظر گرفتن موارد فوق می‌توان گفت که عنوان صحیح کشور ژاپن «سرزمین خاستگاه خورشید» یا «ریشۀ خورشید(ترجمۀ تحت‌الفظی)» است نه «سرزمین خورشید تابان» که با توجه به شرایط آب و هوایی این کشور کوچک‌ترین تناسبی با آن ندارد. کما اینکه در زبان انگلیسی نیز از ژاپن با صفت Land of the rising sun یاد می‌شود.

اینکه چرا عبارت «سرزمین خورشید تابان»، برای معرفی ژاپن در ایران به کار می‌رود را می‌توان به ترجمۀ اشتباه از «شمس طالع» به زبان فارسی مرتبط دانست. علیرغم ارتباطاتی که از دیرباز میان درباریان ایران و ژاپن وجود داشته است، برای اولین بار شناخت عمومی از این کشور در دوران مشروطیت اتفاق افتاد. زمانی‌که ژاپن به عنوان اولین کشور آسیایی موفق به شکست روسیه به عنوان یک کشور غربی شد، نخبگان ایرانی نیز به عنوان یک کشور آسیایی، ژاپن را مدلی برای توسعۀ مطلوب کشور پنداشتند. کتاب «مملکت شمس طالع یا دولت ژاپون» ترجمه و تالیف ماطه‌وس خان ملیکیانس (ماتئوس خان ملیکیان) در سال 1283 (1904 م) را می‌توان نمونه‌ای از تلاش‌های نخبگان ایرانی برای معرفی الگوی ژاپن دانست. با توجه به اینکه گردآوری لغتنامۀ دهخدا حدود دو دهه پس از نگارش این کتاب صورت گرفته است، شاید بتوان این نام‌گزاری را تحت تاثیر کتاب خان ملیکیان دانست.

از سوی دیگر با توجه به اینکه در زبان عربی ژاپن به عنوان «مصدر الشمس» یا «مشرق الشمس» شناخته می‌شود، لزوما «شمس طالع» برگرفته از زبان عربی نیست.