کلید شناخت شرق؛ آینده مطالعات آسیایی در ایران

سید آیت حسینی
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات ژاپنی دانشگاه تهران

 پیش‌شماره نشریه آسیانامه، اردیبهشت ۱۴۰۱

در جهانی پر از فرهنگ‌های متنوع، شناخت عمیق شرق به‌ویژه برای ما ایرانیان اهمیتی ویژه دارد. مطالعات آسیایی در ایران، که هنوز در آغاز راه خود است، می‌تواند پلی برای ورود به دنیای فرهنگ‌های شرقی باشد. این مقاله، نوشته دکتر سید آیت حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به نقش کلیدی زبان به‌عنوان دروازه‌ای برای شناخت فرهنگ‌های آسیایی می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه مطالعات آسیایی در ایران می‌تواند با تکیه بر منابع دست‌اول، آینده‌ای روشن را رقم بزند.

سرزمینی از فرهنگ‌های ناشناخته

تصور کنید سرزمینی پهناور پیش روی شماست، پر از شهرهایی بزرگ و کوچک که دیوارهایی بلند و نفوذناپذیر آن‌ها را دربرگرفته‌اند. هر یک از این شهرها برای آباد ماندن، پیشرفت کردن و تأمین آرامش و آسایش مردمانش، ناگزیر از شناخت دقیق شهرهای دیگر است. اگر شهری ویژگی‌ها، نقاط قوت و ضعف شهرهای دیگر را به‌خوبی بشناسد، می‌تواند نیازهای خود را از بهترین منبع و با مناسب‌ترین شرایط تأمین کند، از تجربه‌های تلخ و شیرین دیگران آگاه شود، از همکاری با آن‌ها سود ببرد و از مخاطرات احتمالی باخبر شده و خود را برای آن‌ها آماده سازد. اما بدون شناخت یا با اطلاعات ناقص و کهنه، شهر نه‌تنها از فرصت‌های فراوان محروم می‌ماند، بلکه نمی‌تواند در برابر چالش‌ها واکنش درستی نشان دهد. این شناخت دقیق، به‌ویژه در حوزه مطالعات آسیایی در ایران، ضرورتی انکارناپذیر است.

دروازه‌های فرهنگ و کلید زبان

بهترین راه برای شناخت شهرها، ورود مستقیم به آن‌ها، مشاهده دقیق گوشه‌وکنارشان، گفت‌وگو با مردم و مطالعه منابع مکتوب و غیرمکتوبشان است. این شهرها دروازه‌هایی عظیم دارند که تنها با داشتن کلید می‌توان آن‌ها را گشود. با کلید هر شهر، می‌توان آزادانه وارد آن شد، همه‌جا را به‌دقت کاوش کرد، مهمان خانه‌های مردمش شد، هدیه داد، سوغات گرفت و دوستی کرد. اما کسی که کلید ندارد، ناچار است در بیابان‌ها منتظر بماند تا مسافری از شهر بگذرد و از او درباره احوال آنجا بپرسد. هر مسافر، شهر را از دریچه نگاه خود توصیف می‌کند. شاید توضیحاتش به کار نیاید، شاید مشاهداتش قدیمی باشد یا حتی اطلاعات نادرستی ارائه دهد. این اطلاعات دست‌دوم یا دست‌چندم، هرگز جایگزین شناخت مستقیم نمی‌شود. در مطالعات آسیایی در ایران، این کلید همان زبان است که راه را برای شناخت عمیق فرهنگ‌ها هموار می‌کند.

فرهنگ‌ها، قلب جهان ما

این سرزمین پهناور، جهان ماست و شهرها، فرهنگ‌های گوناگون آن. برای توسعه در همه ابعاد، نیازمند شناخت دقیق فرهنگ‌های دیگر هستیم. مهم‌ترین کلید ورود به هر فرهنگ، زبان آن است. با تسلط بر زبان یک ملت یا قوم می‌توان به فرهنگش راه یافت، روحیه و جهان‌بینی مردمانش را درک کرد و از مواهب دوستی با آن‌ها بهره‌مند شد. بدون دانستن زبان، ارتباط ما به اطلاعاتی دست‌چندم محدود می‌شود که دیگران بر اساس نیازها و تجربه‌های خود ارائه کرده‌اند. تنها با زبان می‌توان به شناختی عمیق و همه‌جانبه از فرهنگ‌ها دست یافت. مطالعات آسیایی در ایران با تکیه بر آموزش زبان‌های آسیایی می‌تواند این شناخت را به سطحی جدید برساند.

شناخت شرق از دریچه غرب

در دوره معاصر، شناخت ما ایرانیان از کشورهای شرق دور عمدتاً غیرمستقیم و باواسطه بوده است. موانع زبانی و تفاوت‌های خط، دیوارهایی بلند پیش روی ما ساخته‌اند. ما شرق را خودمان کاوش نکرده‌ایم، بلکه آن را در آثار غربی‌ها جست‌وجو کرده‌ایم. به تعبیر مولانا، به‌جای نگاه به ماه در آسمان، تصویر آن را در آب تماشا کرده‌ایم. قدرت‌های جهانی اما از مدت‌ها پیش با آموزش زبان‌های فرهنگ‌های گوناگون، مطالعه مستقیم آن‌ها را آغاز کرده و بهره‌های فراوان برده‌اند. مطالعات آسیایی در ایران نیازمند گذر از این واسطه‌ها و تمرکز بر منابع دست‌اول است.

آینده مطالعات آسیایی در ایران

اکنون شرایط در حال تغییر است. دانشگاه‌های ایران، به‌ویژه دانشگاه تهران، جوانانی تربیت کرده‌اند که کلید ورود به فرهنگ‌های شرقی را در دست دارند. این جوانان، با تسلط بر زبان‌های شرقی، آینده مطالعات آسیایی در ایران را رقم خواهند زد. در مجله آسیانامه، که در مرکز پژوهشی آسیای دانشگاه تهران منتشر می‌شود، شماری از این دانشجویان گرد هم آمده‌اند تا فرهنگ‌های آسیایی را مستقیم و با تکیه بر منابع دست‌اول معرفی کنند. مطالعات آسیایی در ایران هنوز نهالی نوپاست. برای آنکه این نهال به درختی تناور بدل شود، باید یادگیری زبان‌های آسیایی را حمایت و تشویق کرد. مهم‌ترین نیاز مطالعات آسیایی در ایران امروز، درک اهمیت مطالعه مستقیم و بها دادن به نقش آموزش زبان‌های آسیایی در شناخت عمیق شرق است.

نتیجه‌گیری‌ها

•  زبان، دروازه مطالعات آسیایی

تسلط بر زبان‌های آسیایی، کلید ورود به فرهنگ‌های شرقی و پیش‌نیاز اصلی برای پیشرفت مطالعات آسیایی در ایران است. بدون دانستن زبان، شناخت ما از شرق به اطلاعات دست‌دوم و اغلب نادرست محدود می‌شود. آموزش زبان‌های آسیایی به پژوهشگران امکان می‌دهد تا منابع اصلی را مطالعه کنند، با مردمان شرق ارتباط مستقیم برقرار کنند و روحیه و جهان‌بینی آن‌ها را عمیقاً درک کنند. تقویت آموزش زبان در دانشگاه‌های ایران، گامی اساسی برای ارتقای مطالعات آسیایی در ایران و کاهش وابستگی به منابع غیرمستقیم است.

•  منابع دست‌اول، نیاز حیاتی

مطالعات آسیایی در ایران برای رشد و شکوفایی نیازمند گذر از واسطه‌های غربی و تمرکز بر منابع دست‌اول است. در گذشته، شناخت ما از شرق عمدتاً از دریچه منابع غربی شکل گرفته که اغلب با تحریف یا نگرش‌های خاص همراه بوده است. دسترسی به متون اصلی، اسناد تاریخی و گفت‌وگوهای مستقیم با فرهنگ‌های شرقی، دقت و عمق مطالعات آسیایی در ایران را افزایش می‌دهد. این رویکرد نه‌تنها به درک بهتر فرهنگ‌های آسیایی کمک می‌کند، بلکه جایگاه علمی ایران را در این حوزه تقویت می‌کند.

•  نقش جوانان در آینده آسیاپژوهی

حمایت از جوانان مسلط به زبان‌های شرقی، آینده مطالعات آسیایی در ایران را تضمین می‌کند. دانشگاه‌های ایران، به‌ویژه دانشگاه تهران، با تربیت نسلی آشنا به زبان‌های آسیایی، بستری برای شناخت مستقیم فرهنگ‌های شرقی فراهم کرده‌اند. مجله آسیانامه نمونه‌ای برجسته از تلاش این جوانان برای معرفی فرهنگ‌های آسیایی از طریق منابع دست‌اول است. با تشویق و سرمایه‌گذاری در آموزش زبان و پژوهش‌های آسیایی، مطالعات آسیایی در ایران می‌تواند از نهالی نوپا به درختی تناور بدل شود که ثمرات علمی و فرهنگی ارزشمندی به همراه دارد.