شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی دریچه‌ای به سوی شناخت فرهنگ‌های کهن آسیا، به‌ویژه هند، هستند. در این مصاحبه اختصاصی آسیانامه، دکتر چندر گپت بهارتیه، استاد زبان سانسکریت دانشگاه دهلی، از پیوندهای عمیق فرهنگی و فلسفی ایران و هند سخن می‌گوید. او که سال‌ها در ایران زیسته و آثاری به فارسی دارد، با تأکید بر زبان سانسکریت و فلسفه وداها, راه را برای تعمیق مطالعات آسیایی در ایران روشن می‌کند. با کافه آسیا همراه باشید تا درباره شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی کشورهای ژاپن، هند، چین و کره جنوبی بیشتر بدانید.
گفت‌وگوی اختصاصی آسیانامه با استاد فلسفه زبان سانسکریت
دکتر چندر گپت بهارتیه
استاد زبان سانسکریت، دانشگاه دهلی، هند
آسیانامه، پیش‌شماره، اردیبهشت ۱۴۰۱
مصاحبه‌گر: منیره زینلی
دوست دارم مردم جهان، هند را با علم، فرهنگ و فلسفه بشناسند. حافظ شیرازی از قند پارسی که به بنگاله می‌رود سخن می‌گوید، اما زبان سانسکریت خود شکری است که کمتر به سوی ایران آمده است. بااین‌حال، سفیرانی هستند که این زبان کهن را به ارمغان آورده‌اند. دکتر چندر گپت بهارتیه، یکی از صاحب‌نظران زبان سانسکریت، که چند سالی در ایران زیسته و آثاری به فارسی دارد، به پرسش‌های ما درباره پیوندهای فرهنگی ایران و هند پاسخ داده است.
مهمان‌نوازی، ویژگی مشترک ایران و هند
بزرگ‌ترین تفاوت فرهنگی که در ایران تجربه کردید چه بوده است؟
ایران یکی از بزرگ‌ترین کشورها در مهمان‌نوازی است که تجربه کردم. مردم ایران می‌گویند: «مهمان حبیب خداست.» در هند نیز می‌گوییم: «مهمان خداست»، اما در ایران این باور به‌تمامی عمل می‌شود. در هند به دلیل جمعیت زیاد، این ویژگی گاهی کم‌رنگ است. ایرانی‌ها شوخی می‌کنند: «میهمان گرچه عزیز است، ولی هم‌چون نفس، خفه می‌سازد اگر آید و بیرون نرود.» در هند هم چنین شوخی‌هایی داریم. همچنین، تعارف در ایران بسیار است، مثلاً برای غذا چند بار تعارف می‌کنند با عباراتی مثل «نوش جان»، «بفرمایید» یا «اول شما». ما هندی‌ها هم تعارف داریم، اما نه این‌قدر! ابتدا این تعارف‌ها برایم عجیب بود، ولی بعداً به آن عادت کردم و خوشم آمد.
شناخت هند از دریچه فلسفه و سانسکریت
مایل هستید مردم ایران، هندوستان را چگونه بشناسند؟
هندوستان میراث‌دار فرهنگ، علم، فلسفه و زبان سانسکریت است. ویدا یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های جهان و فلسفه اوپنیشد از برجسته‌ترین فلسفه‌هاست. مردم ایران و جهان باید فرهنگ، فلسفه، علم وسانسکریت را بشناسند. هند زبان‌های بسیار، جشن‌ها، لباس‌ها، آداب و رسوم و ادیان متنوعی دارد. متأسفانه بسیاری هند را با فقر، جمعیت زیاد، فیلم‌های بالیوودی یا پوست تیره می‌شناسند. دوست دارم ایرانیان و جهانیان هند را با ویداها و اوپنیشدها بشناسند و بدانند هندوها خدای واحدی دارند که خردمندان آن را به‌صورت خدایان متعدد نشان داده‌اند.
هنر و شعر، قلب فرهنگ ایرانی
به نظر شما بارزترین ویژگی فرهنگ ایرانی چیست؟
مردم ایران بسیار هنرمند و معماران بزرگی هستند. آن‌ها خوش‌خط و خوش‌بیان‌اند. شعر و شاعری فارسی در فضای ایران جاری است. حتی عامه مردم در گفت‌وگوهایشان از شعر مولانا، حافظ و سعدی استفاده می‌کنند. ایرانیان مهمان‌نواز، مذهبی و معتقد به خدا و پیامبرند. این ویژگی‌ها فرهنگ ایرانی را در شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی برجسته می‌کند.
هدایای فرهنگی هند به جهان
به نظر شما مهم‌ترین چیزی که فرهنگ هندی به جهان داده چیست؟
هند از قدیم به «استاد جهان» معروف بوده و علم و خرد را به جهان هدیه داده است. کتاب پنج‌تنترا, فلسفه اوپنیشد، علم ستاره‌شناسی، ریاضی، علم‌الحروف و پزشکی از هدایای هند به جهان‌اند. این دستاوردها در مطالعات آسیایی جایگاه ویژه‌ای دارند و شناخت آن‌ها برای شرق‌شناسی ضروری است.
شناخت ناقص دانش‌آموزان ایرانی از هند
دانش‌آموزان ایرانی چقدر فرهنگ و مردم هند را می‌شناسند؟
بیشتر دانش‌آموزان ایرانی هند را از فیلم‌های هندی می‌شناسند. آن‌ها تصور می‌کنند هندوها خدایان متعددی دارند، درحالی‌که هند خدای واحدی دارد. زبان‌ها، رسوم و جشن‌های هند، مانند نوروز هندی، در هر ایالت متفاوت است. داستان‌های هندی فراتر از پنج‌تنترا است و علم اصلی در وداها, اوپنیشدها, رامایانا و مهابهاراتا نهفته است. شرق‌شناسی می‌تواند این شناخت ناقص را اصلاح کند.
رنگ، هدیه هند به ایران
اگر بتوانید چند ویژگی از فرهنگ هند برای هدیه به ایرانیان انتخاب کنید، چه چیزهایی را انتخاب می‌کنید؟
فرهنگ هند و ایران بسیار شبیه‌اند، زیرا هر دو از یک خانواده‌اند. اما اگر بخواهم هدیه‌ای انتخاب کنم، رنگ را پیشنهاد می‌دهم. در ایران بیشتر رنگ‌های سیاه و سفید را دیدم، اما هندی‌ها همه رنگ‌ها را دوست دارند و استفاده می‌کنند. دوست دارم ایرانیان نیز از رنگ‌های متنوع در زندگی‌شان بهره ببرند. این تبادل فرهنگی می‌تواند در مطالعات آسیایی تقویت شود.
پیوندهای کهن ایران و هند
چه فعالیت‌های فرهنگی باعث آشنایی مردم ایران و هند با پیشینه مشترکشان خواهد بود؟
هند و ایران از یک ریشه‌اند. به قول سعدی: «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند». زبان و ادبیات کهن هند و ایران یکی بوده است. مطالعه زبان وداها (سانسکریت) و اوستا نشان می‌دهد این دو زبان بسیار شبیه‌اند. حتی زبان پهلوی و فارسی امروزی به سانسکریت نزدیک است. برای فهم شباهت‌های فرهنگی، باید زبان، ادبیات و کتاب‌های کهن هر دو فرهنگ مطالعه شود. این راه اصلی تقویت شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی در ایران است.
شباهت اوپنیشد و تصوف ایرانی
اوپنیشد، به‌عنوان یک اثر فلسفی در هند، با کدام اندیشه فلسفی در ایران شباهت دارد؟
اوپنیشد، کتاب‌های فلسفی مرتبط با وداها، از حقیقت جان، جهان و خدای واحد سخن می‌گوید. در ایران، فلسفه صوفیه شبیه اوپنیشد است. مثلاً تفکر «اناالحق» در تصوف با مفهوم «من حق/خدا هستم» در بریهدارنیک اوپنیشد (1.4.10 یجورویدا) هم‌خوانی دارد. مولانا می‌گوید: «در خانه نشینید نگردید به هر در، زیرا که شما خانه و هم خانه خدایید». در چهاندیوگ اوپنیشد (6.8.7 سام‌ودا) نیز آمده: «تو او یعنی حق/خدا هستی.» این شباهت‌ها در شرق‌شناسی برجسته است.
اهمیت زبان سانسکریت برای پژوهشگران ایرانی در مطالعات آسیایی
آموزش زبان سانسکریت برای پژوهشگران ایرانی لازم است؟
سانسکریت یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان است. ما آن را به دو بخش تقسیم می‌کنیم: سانسکریت وداها و سانسکریت رامایانا و پس از آن، که هنوز زنده است. هر دو بخش برای پژوهشگران زبان فارسی و زبان‌های باستانی ایران ضروری‌اند. برای فهم کامل زبان، ادبیات و فرهنگ کهن ایران، یادگیری سانسکریت لازم است. همچنین، پژوهشگران سانسکریت باید زبان فارسی و زبان‌های باستانی ایران را بیاموزند. زبان فقط واژه نیست؛ فرهنگ و فلسفه را نیز منتقل می‌کند. بدون یادگیری این زبان‌ها، فهم ریشه مشترک ایران و هند دشوار است. این موضوع در مطالعات آسیایی اهمیت بسزایی دارد.
وجوه مشترک فلسفی ایران و هند
کدام بخش فلسفه ایران و هند را مشترک می‌دانید؟
هند و ایران هر دو به خدای واحد اعتقاد دارند. در هند، خردمندان خدای واحد را تکثر بخشیده‌اند. در ریگ‌ودا (1.164.46) آمده: «حق/خداوند یک است، ولی خردمندان آن را تکثر کرده‌اند.» همچنین، در یجورودا (32.3) آمده: «خداوند بت یا مجسمه ندارد.» مردم عادی برای ساده‌سازی عبادت، بت ساخته‌اند، اما خردمندان و مرتاض‌ها در «هیچ» خدا را می‌یابند. این باورها در شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی نشان‌دهنده اشتراکات عمیق ایران و هند است.
فلسفه، دروازه شناخت هند
برای مطالعه هند، تاریخ، هنر یا فلسفه را پیشنهاد می‌کنید؟
در هند، تاریخ، هنر و فلسفه درهم‌تنیده‌اند، اما جدا هستند. فلسفه در تاریخ و هنر وجود دارد، اما تاریخ و هنر در فلسفه نیستند. فلسفه هند فقط به حقیقت، جان، جهان و خدا می‌پردازد. من به‌عنوان طالب فلسفه، پیشنهاد می‌کنم ایرانیان ابتدا فلسفه هند را مطالعه کنند. فهم فلسفه، درک فرهنگ، ادبیات و رسوم را آسان‌تر می‌کند. بدون فهم فلسفه، شناخت فرهنگ دشوار است. این رویکرد در شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی کلیدی است.
نتیجه‌گیری‌ها
- زبان سانسکریت، کلید شرق‌شناسی
زبان سانسکریت، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین زبان‌های جهان، دروازه‌ای برای شناخت عمیق فرهنگ و فلسفه هند است. شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی در ایران با آموزش این زبان می‌توانند از وابستگی به منابع غیرمستقیم رها شوند. مطالعه وداها و اوپنیشدها امکان گفت‌وگوی بی‌واسطه با فرهنگ هندی را فراهم می‌کند. تقویت آموزش سانسکریت در دانشگاه‌های ایران، گامی حیاتی برای تعمیق مطالعات آسیایی و شناخت ریشه‌های مشترک فرهنگی ایران و هند است که به تقویت جایگاه علمی ایران در شرق‌شناسی کمک می‌کند.
- پیوندهای فرهنگی ایران و هند
شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی نشان‌دهنده ریشه‌های مشترک ایران و هند، از زبان‌های کهن مانند سانسکریت و اوستا تا باور به خدای واحد هستند. این مصاحبه بر شباهت‌های فلسفی، مانند تصوف و اوپنیشد، تأکید دارد. مطالعه متون کهن و تبادل فرهنگی می‌تواند شناخت بی‌واسطه‌ای از هند ایجاد کند. مطالعات آسیایی در ایران با تمرکز بر این پیوندها می‌تواند به تعاملات فرهنگی و علمی عمیق‌تر منجر شود و جایگاه ایران را در گفت‌وگوی جهانی با شرق تقویت کند.
- فلسفه هند، گامی برای مطالعات آسیایی
فلسفه هند، با آثاری مانند وداها و اوپنیشدها، دریچه‌ای برای فهم فرهنگ و تمدن شرقی است. دکتر بهارتیه پیشنهاد می‌کند که مطالعه فلسفه، درک فرهنگ، ادبیات و رسوم هند را آسان‌تر می‌کند. شرق‌شناسی و مطالعات آسیایی در ایران می‌تواند با اولویت دادن به فلسفه، از تصاویر ناقص رسانه‌ای فراتر رود. حمایت از پژوهشگران و آموزش زبان‌های آسیایی، آینده مطالعات آسیایی را در ایران به‌سوی شناختی عمیق و معتبر از شرق هدایت می‌کند.
نظرات کاربران